ΕΠΟΧΙΚΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ Η ΦΩΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ;

εποχική κατάθλιψη

Μεταξύ των ασθενών που συμβουλεύονται τον παθολόγο τους τον χειμώνα, σχεδόν ένας στους δέκα φέρεται να πάσχει από εποχική κατάθλιψη. Ποια είναι τα κλινικά χαρακτηριστικά εκτός από την εποχικότητα; Ποια θεραπεία απαιτείται; Πώς πρέπει να συνταγογραφείται η φωτοθεραπεία στην πράξη;

Eπιδημιολογικά δεδομένα της εποχικής κατάθλιψης 

Αυτή η εποχική συναισθηματική διαταραχή είναι καθολική, διαγενεακή (παρατηρείται τόσο σε παιδιά όσο και σε ηλικιωμένους) και διαπολιτισμική. Πιστεύεται ότι προσβάλλει το 1 ως 3 % του πληθυσμού, με ποσοστά που φτάνουν το 30% για τις πιο ήπιες μορφές και θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει το 15% των διαταραχών της διάθεσης.

Πρόκειται για μια μάλλον γυναικεία παθολογία με αναλογία φύλου περίπου 3 γυναίκες  προς 1 άνδρα, η συχνότητα εμφάνισής της κορυφώνεται μεταξύ των ηλικιών 30 και 35 ετών και στη συνέχεια μειώνεται σταδιακά μέχρι την ηλικία των 50 ετών, οπότε και σταθεροποιείται. Αυξάνεται με το γεωγραφικό πλάτος καθώς κινείται κανείς προς τα βόρεια, επηρεάζοντας έως το 50% των κατοίκων  των  σκανδιναβικών χωρών ή του Βόρειου Καναδά.

Κλινική διάγνωση της εποχικής κατάθλιψης

Η εποχική κατάθλιψη ανήκει στην υποομάδα των  επανεμφανιζομένων ή υποτροπιαζουσών καταθλιπτικών διαταραχών. Η διάγνωση απαιτεί πολλά ίδιου τύπου επεισόδια τα τελευταία χρόνια, συνθήκη που θα επιβεβαιώσει μια χρονική σχέση εποχικότητας.

Κλινικά, η συμπτωματολογία είναι κοντά σε εκείνη ενός κλασικού καταθλιπτικού επεισοδίου, εκτός από ορισμένα πιο ειδικά συμπτώματα, όπως η βραδινή επιδείνωση της διάθεσης αλλά κυρίως άτυπα χαρακτηριστικά όπως: υπερυπνία, υπερφαγία με ιδιαίτερη όρεξη για υδατάνθρακες και αύξηση του σωματικού βάρους.

Η τυπική εποχική εξέλιξη είναι χαρακτηριστική: έναρξη του επεισοδίου το φθινόπωρο -μόλις μειωθούν οι ώρες φωτός της ημέρας, ακολουθούμενη από αβίαστη/αυθόρμητη βελτίωση την άνοιξη, και επανεμφάνιση της διαταραχής από το ένα έτος στο άλλο, ακολουθώντας την ίδια εποχικότητα.

Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η διαταραχή προκαλεί αλλοίωση της ποιότητας ζωής αλλά και δυσκολίες στις διαπροσωπικές και κοινωνικοεπαγγελματικές σχέσεις.

Στη γενική πρακτική, μπορεί να ανιχνευθεί με το SPAQ (Ερωτηματολόγιο αξιολόγησης εποχιακών προτύπων, βλ. διπλανό πίνακα), ένα απλό και γρήγορο ερωτηματολόγιο.

Πίνακας ερωτηματολογίου για τον έλεγχο της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής

Σκοπός αυτού του ερωτηματολογίου είναι να μάθουμε πώς αλλάζει η διάθεση και η συμπεριφορά σας από τη μία εποχή στην άλλη. Μας ενδιαφέρει η δική σας εμπειρία και όχι αυτό που ενδεχομένως έχετε παρατηρήσει σε άλλους. Απαντήστε στις 2 ερωτήσεις και δείτε την βαθμολογία σας.

1η Ερώτηση

Πόσο έντονη είναι η μεταβολή της διάθεσης και της συμπεριφοράς σας με την εναλλαγή των εποχών;

Μεταβολή διάθεσης ή συμπεριφοράς Καμία Ασθενής Μέτρια Έντονη Εξαιρετικά έντονη ΣΚΟΡ ΑΣΘΕΝΗ
Διάρκεια ύπνου 0 1 2 3 4
Κοινωνική δραστηριότητα 0 1 2 3 4
Διάθεση (ευεξία) 0 1 2 3 4
Βάρος 0 1 2 3 4
Όρεξη 0 1 2 3 4
Επίπεδο ενέργειας 0 1 2 3 4
ΣΒΕ = Συνoλική Βαθμολογία Εποχικότητας = άθροισμα της βαθμολογίας αυτών των 6 στοιχείων

2η Ερώτηση

Αλλάζει η συμπεριφορά σας ανάλογα με τις εποχές;  Aν ναι, θεωρείτε ότι αυτό αποτελεί πρόβλημα;

ΑΙΣΘΗΜΑ ΠΟΝΟΥ Όχι, δεν αλλάζει η συμπεριφορά μου Ναι, αλλάζει σε μικρό βαθμό Ναι, αλλάζει αρκετά Ναι, αλλάζει έντονα Ναι, αλλάζει πολύ έντονα Ναι,  έχω αίσθημα ανικανότητας
ΒΑΘΜΟΣ 0 1 2 3 4 5

Εάν έχετε, ΣΒΕ>10 και ΑΙΣΘΗΜΑ ΠΟΝΟΥ<2 ,  υπάρχει  ισχυρή πιθανότητα εποχικής κατάθλιψης

Εάν έχετε, 8<ΣΒΕ<10 και ΑΙΣΘΗΜΑ ΠΟΝΟΥ<1  πάσχετε από υποσυνδρομική εποχική κατάθλιψη

 

Μια δευτερεύουσα μορφή, χωρίς ιδιαίτερα συμπτώματα, η οποία αποκαλείται από ορισμένους "χειμωνιάτικη μελαγχολία", χαρακτηρίζεται από έντονη εποχικότητα, με την εμφάνιση κατά τη διάρκεια του χειμώνα δυσφορίας χωρίς πραγματική θλίψη της διάθεσης, η οποία συνδέεται με γενική κακουχία, κόπωση και απώλεια ενέργειας ή/και άτυπα συμπτώματα. Αν και λιγότερο σοβαρή και αναπηρική από την SAD, η διαταραχή αυτή δεν πρέπει να παραμελείται, καθώς μπορεί να αποτελέσει πηγή σημαντικών κοινωνικών και επαγγελματικών μειονεκτημάτων.

Κατανόηση της εποχικής κατάθλιψης

Η μείωση των ωρών φωτός της ημέρας το φθινόπωρο και το χειμώνα είναι αυτή στην οποία οφείλονται τα συμπτώματα. Στην πραγματικότητα, η εναλλαγή ημέρας και νύχτας μας επιτρέπει να συγχρονίσουμε τους βιολογικούς μας ρυθμούς, επιδρώντας στην παραγωγή και τη νυχτερινή έκκριση μελατονίνης.

Το χειμώνα, τα άτομα των οποίων το "εσωτερικό ρολόι" είναι εύθραυστο ή δυσλειτουργικό είναι πιο ευαίσθητα στη μείωση αυτής της φωτοπεριόδου και αδυνατούν να επανασυγχρονίσουν τους ενδογενείς ρυθμούς τους με το περιβάλλον.

Η έκκριση μελατονίνης από την επίφυση μετατοπίζεται νωρίτερα κατά τη διάρκεια της νύχτας, δημιουργώντας μια καθυστέρηση στα στάδια των εσωτερικών ρυθμών σε σχέση με το περιβάλλον.

Η εποχιακή διακύμανση των επιπέδων σεροτονίνης μπορεί επίσης να σχετίζεται με την αιτιοπαθογένεια. Αρκετές μελέτες υποδηλώνουν τη συμμετοχή παραγόντων γενετικής προέλευσης, των περίφημων γονιδίων CLOCK.

Φωτοθεραπεία για την θεραπεία της εποχικής κατάθλιψης

Καθημερινές συνεδρίες φωτοθεραπείας έχει αποδειχθεί ότι είναι περισσότερο από 70% αποτελεσματικές  (10.000 lux για 30 λεπτά - για 2 εβδομάδες).

Η αρχή της μεθόδου είναι απλή: η χορήγηση λευκού φωτός υψηλής έντασης προκειμένου να διορθωθεί η χρονική μετατόπιση του ρυθμού έκκρισης της μελατονίνης.

Για να γίνει κάτι τέτοιο, προτείνεται μια θεραπεία καθημερινή πρωινή έκθεση (μεταξύ 6 και 9 το πρωί) για διάστημα δύο εβδομάδων, με ειδική λάμπα που διαχέει λευκό φως, το οποίο σέβεται το (φυσικό) φάσμα του φωτός και φιλτράρεται σε υπεριώδη ακτινοβολία. Η διάρκεια της καθημερινής έκθεσης, εκφρασμένη σε lux, είναι ανάλογη της έντασης του φωτός: 30 λεπτά εάν ο λαμπτήρας διαχέει 10.000 lux, 1 ώρα για 5.000 lux και 2 ώρες με 2.500 lux.

Η ουσιαστική απουσία αντενδείξεων (δερματική πορφυρία ή σοβαρή φωτοαλλεργία) και φαρμακολογικών αλληλεπιδράσεων εκτός από φωτοευαισθητοποιητικά μόρια (χλωροκίνη, φαινοθειαζίνες, ψοραλένια ή λίθιο), η ταχύτητα δράσης του με βελτίωση από τις πρώτες ημέρες της έκθεσης, καθώς και η διατήρηση της αποτελεσματικότητάς του σε απόσταση από τη θεραπεία, το καθιστούν θεραπεία εκλογής.

Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι η σχετική του ασφάλεια, ιδίως σε σύγκριση με τα αντικαταθλιπτικά. Οι παρενέργειές του είναι σπάνιες, εμφανίζονται από τις πρώτες ημέρες της θεραπείας και γενικά βελτιώνονται εντός 2 έως 4 ημερών. Οι πιο συχνές παρενέργειες είναι πονοκέφαλοι και οπτικά προβλήματα, όπως καταπόνηση και κόπωση των ματιών και θάμβος. Πολύ σπάνια οδηγούν στη διακοπή της θεραπείας, ιδίως επειδή είναι συνήθως μέτριας έντασης και σταματούν όταν μειώνεται η ημερήσια "ελαφρά δόση".

Εκτός από την κλασική φωτεινή οθόνη, μπορεί να προταθεί ένα κράνος ή γυαλιά εξοπλισμένα με LED: η εγγύτητα μεταξύ της πηγής φωτός και του αμφιβληστροειδούς οδηγεί σε μείωση της έντασης του φωτός. Μια άλλη τεχνική είναι ένας προσομοιωτής αυγής, που χρησιμοποιείται ως ξυπνητήρι, διαχέοντας ένα σταδιακά αυξανόμενο φως. Δυστυχώς, η αποτελεσματικότητά του δεν έχει ακόμη αποδειχθεί.

Τα αντικαταθλιπτικά ή η διακρανιακή μαγνητική διέγερση είναι επίσης αποτελεσματικά στην εποχική κατάθλιψη, αλλά οι περιορισμοί είναι μεγαλύτεροι και η εξειδίκευση μικρότερη.

Καθώς η εποχική κατάθλιψη είναι μια υποτροπιάζουσα διαταραχή από έτος σε έτος, ο ασθενής ενημερώνεται για την ανάγκη νέας θεραπείας με φωτοθεραπεία κατά την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων το φθινόπωρο, εάν η θεραπεία αυτή έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σε προηγούμενο χρόνο.

Εάν τα συμπτώματα εμφανίζονται την ίδια χρονική περίοδο κάθε χρόνο, μπορεί να προταθεί προληπτική θεραπεία. Ωστόσο, αυτό είναι σχετικά σπάνιο, καθώς οι καιρικές συνθήκες επηρεάζουν σημαντικά τον χρόνο εμφάνισης.

Πηγή: La revue du praticien, “Dépression saisonnière : la luminothérapie est efficace dans 70 % des cas”, 11 octobre 2022