Η άνοια είναι μια προοδευτική διαταραχή της επίκτητης γνωσιακής έκπτωσης για αρκετούς μήνες ή χρόνια. Η εγρήγορση δεν επηρεάζεται τυπικά, αν και τα άτομα μπορεί να αναστατωθούν σε άγνωστο περιβάλλον ή καταστάσεις. Η άνοια επηρεάζει συνήθως ολόκληρο το φάσμα των γνωστικών τομέων: προσοχή, εκτελεστική λειτουργία (π.χ. σχεδιασμός ή λήψη αποφάσεων), μάθηση και μνήμη, γλώσσα (ευχέρεια, σύνταξη), αντίληψη, συμπεριφορά και συναίσθημα. Η προοδευτική έκπτωση σε έναν ή περισσότερους από αυτούς τους τομείς (συνήθως προσδιορίζονται από τον ασθενή ή από τον φροντιστή) που είναι αρκετά σημαντικός για να επηρεάσει την καθημερινή λειτουργικότητα είναι συνήθως επαρκής για τη διάγνωση. Βλάβες στους ίδιους γνωστικούς τομείς που είναι ανιχνεύσιμοι ή αναφέρονται αλλά δεν επηρεάζουν αδικαιολόγητα τη λειτουργικότητα ονομάζονται ήπια γνωσιακή διαταραχή (MCI).
Υπότυποι άνοιας
Το μοτίβο της έκπτωσης και των επηρεασμένων γνωστικών τομέων μπορεί να βοηθήσει στον προσδιορισμό της υποκείμενης αιτιολογίας της άνοιας. Για παράδειγμα, η πιο συνηθισμένη μορφή άνοιας (νόσος του Alzheimer) ακολουθεί τυπικά μια ομαλή αλλά ανεξάρτητη επιδείνωση, ενώ η υποτροπή στην αγγειακή άνοια είναι κλασικά σταδιακή. Στην πράξη, είναι δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ των δύο, που έχουν κοινές αιτιολογίες. Οι σημαντικές αλλαγές στην προσωπικότητα, η κοινωνική αποθάρρυνση ή η συναισθηματική αστάθεια τείνουν να συμβαίνουν στην μετωποκροταφική άνοια. Η ανάπτυξη παρκινσονικών χαρακτηριστικών μετά την έναρξη της άνοιας μπορεί να υποδηλώνει άνοια με σωμάτια Lewy (LBD) - αυτό συχνά σχετίζεται με εμφανείς και λεπτομερείς οπτικές ψευδαισθήσεις κατά τη διάρκεια της νόσου και έντονες διακυμάνσεις στην εγρήγορση. Άνοια μπορεί επίσης να εμφανιστεί λόγω νόσου Parkinson (PD), εδώ, η έναρξη των γνωστικών συμπτωμάτων είναι μετά την έναρξη της PD. Οι ασθενείς τόσο με LBD όσο και με άνοια στη νόσο Parkinson είναι πολύ ευαίσθητοι στις εξωπυραμιδικές παρενέργειες των αντιψυχωσικών φαρμάκων και τα φάρμακα αυτά πρέπει να αποφεύγονται. Σπανιότερες αιτίες άνοιας (που πρέπει να εξεταστούν ιδιαίτερα στη νόσο πρώιμης έναρξης) περιλαμβάνουν εκείνες που σχετίζονται με μολύνσεις prion ή HIV.
Διάγνωση και διαχείριση στο τμήμα επειγόντων περιστατικών
Η διάγνωση της άνοιας δεν πρέπει να γίνεται στο πλαίσιο του παραληρήματος, ιδανικά όχι στην οξεία κατάσταση, αλλά από έναν ειδικό σε μια εξειδικευμένη υπηρεσία (π.χ. κλινική μνήμης) κατά την περίοδο ανάρρωσης. Ωστόσο, η υποψία άνοιας μπορεί να αυξηθεί στο τμήμα επειγόντων περιστατικών και θα πρέπει να προκαλέσει περαιτέρω παραπομπή στην κατάλληλη ειδική υπηρεσία (απευθείας ή μέσω πρωτοβάθμιας περίθαλψης).
Πολλοί ασθενείς με προϋπάρχουσα διάγνωση άνοιας θα πρέπει να φέρουν χειρόγραφα έγγραφα (π.χ. ιατρικό σημείωμα) τα οποία θα υποδεικνύουν τη βασική γνωστική και φυσική κατάστασή τους και θα προσφέρουν πληροφορίες για το αν τα ευρήματα είναι νέα, καθώς και χρήσιμες πληροφορίες για το τι συμπαθούν, τι αντιπαθούν οι ασθενείς και τι πιθανά θα μπορούσε να τους αποδιοργανώσει. Το ιστορικό πληροφοριακών στοιχείων σχετικά με τη διάρκεια των προβλημάτων μνήμης (τα προηγούμενα 5 χρόνια) είναι ένας φιλικός για το τμήμα Επειγόντων Περιστατικών τρόπος αναγνώρισης της υπάρχουσας άνοιας.
Όλοι οι ασθενείς με νέα διάγνωση πιθανής άνοιας στο τμήμα Επειγόντων Περιστατικών πρέπει να επικοινωνήσουν με τους οικογενειακούς παρόχους πρωτοβάθμιας περίθαλψης για περαιτέρω αξιολόγηση και οριστική διάγνωση.
Ασθενείς με άνοια μπορεί αγχωθούν ή να αποδιοργανωθούν σε μη οικεία περιβάλλοντα όπως το τμήμα Επειγόντων Περιστατικών. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα πολυάσχολα νοσοκομειακά περιβάλλοντα είναι ένα μπερδεμένο περιβάλλον για άτομα με άνοια. Πρέπει να ληφθούν μέτρα για την ελαχιστοποίηση της δυσφορίας που προκαλείται. Όπου είναι δυνατόν και ασφαλές, πρέπει να εξεταστεί η πρόωρη απαλλαγή ή η διαχείριση στην κοινότητα των ασθενών αυτών, παρά η εισαγωγή τους στο νοσοκομείο.
Απόσπασμα από το υπό έκδοση βιβλίο, υπό την αιγίδα των SOS ΙΑΤΡΩΝ «Επείγουσα Γηριατρική», το οποίο πρόκειται να κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Παπαζήση.
