Στο παρόν τεύχος #40 της Αφηγηματικής Ιατρικής δημοσιεύουμε ένα επιλεγμένο απόσπασμα από το εξαιρετικά ενδιαφέρον, βαθύτατα ανθρώπινο (καθότι προϊόν μεγάλης οδύνης και ειλικρινέστατης εξερεύνησης τόσο του σωματικού όσο και του ψυχικού άλγους), και απόλυτα αντισυμβατικό βιβλίο Eros and Illness του λόγιου και καθηγητή David B. Morris. O Morris, με αφορμή τη σοβαρή ασθένεια της συζύγου του, και τις ανεπάρκειες του ιατρικού λόγου (medical logos), όπως τον ονομάζει, διερευνά τις εν πολλοίς ανεξερεύνητες ακόμη δυνάμεις ανακούφισης και ίασης που προσφέρει ο ιατρικός έρωτας (medical eros). Το πόνημα αυτό μεταφράζεται και θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Παπαζήσης, στην ήδη πολυσυζητημένη σειρά Ιατρικές Ανθρωπιστικές Σπουδές που διευθύνει ο Γιώργος Θεοχάρης.
Ο έρωτας, παρά τις απώλειες πολέμου που προκαλεί η ασθένεια, μπορεί επίσης να διατηρεί οφέλη που βοηθούν τόσο τον ασθενή όσο και τους ιατρούς, τους φροντιστές, και σύνολο το υπερ-δυαδικό δίκτυο του άρρωστου. Η ασθένεια, ακόμα και μέσα από τις φωτιές της ενίοτε αναπόδραστης καταστρεπτικότητάς της, μπορεί να επιφέρει πλεονεκτικές καθώς και αβλαβείς αλλαγές, και οι βοηθητικές αλλαγές δεν είναι ανάγκη να ακολουθούν τα σενάρια που ετοιμάζει η καλοκαρδία. «Το ευγενέστερο πράγμα που θα μπορούσε να κάνει κανείς για μένα, μετά το τέλος πέντε εβδομάδων ακτινοβολιών», γράφει ο Αμερικανός μυθιστοριογράφος Ρέινολντς Πράις (Reynolds Price, 1933 – 2011) αφότου ο καρκίνος στον νωτιαίο μυελό τον κατέστησε παραπληγικό σε αμαξίδιο, «θα ήταν να με κοιτάξει κατάματα και να πει καθαρά τούτο: Ο Ρέινολντς Πράις είναι νεκρός. Ποιος θα γίνεις τώρα;»
Η απίθανη περιγραφή αυτής της τύπου εκπαιδευτής λοχίας και κάν᾽ τα γαργάρα αγάπης, εκφράζει μιαν αναγνώριση του ότι η σοβαρή ασθένεια, όπως ο έρωτας, δεν θέτει σε κίνδυνο μόνο ζωές αλλά και εαυτούς. Η ζωή ως βιολογική κατάσταση —η γυμνή ζωή όπως την αποκαλεί ο φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν— εμπλέκει σηματοδοτικές και αυτοβιώσιμες ιδιότητες απούσες σε οργανισμούς που είναι νεκροί. Στα θηλαστικά, είναι σχεδόν ισοδύναμες με την αναπνοή. Ο βασιλιάς Ληρ, κρατώντας το πτώμα της θυγατέρας του, της Κορδέλιας, αναφωνεί, «Να ζει το άλογο, ο σκύλος, το ποντίκι, / κι εσύ καθόλου, ούτε μια αναπνοή;» Οι εαυτοί, ως διακριτοί από τη γυμνή ζωἠ, είναι κοινωνικά, πολιτισμικά, συναισθηματικά, ψυχολογικά, και συχνά πνευματικά όντα. Ο καρκίνος στο νωτιαίο μυελό —σε συνδυασμό με τη βλάβη που προκάλεσε η ιατρική αγωγή— είχε φέρει τον Ρέινολντς Πράις σε θέση να γνωρίζει πώς μια ολέθρια ασθένεια μπορεί να καταστρέψει όχι μόνο την ικανότητα να βαδίζει αλλά και τα χαρακτηριστικά ενός προηγούμενου εαυτού. Η ασθένεια, όπως ο έρωτας, ενδέχεται να περιλαμβάνει επεισόδια βίας και καταστροφής που συμπίπτουν με σκοτεινές αποτυχίες της προσωπικής ταυτότητας: «Ο Ρέινολντς Πράις είναι νεκρός». Η λογική δεν είναι η δύναμη που πιθανόν θα παράξει έναν καινούργιο εαυτό, εκτός και εάν ίσως είσαι φιλόσοφος. Η ερωτική επιθυμία, εντούτοις, παρέχει την ώθηση προς την αλλαγή που είναι απαραίτητη σχεδόν στον καθένα· για τον Πράις, η αυτομεταμόρφωση και η ανάκαμψη εμπεριείχαν αμφότερες μιαν ερωτική ώθηση.
Ο έρωτας συνέβαλε στην ανάκαμψη και την αυτομεταμόρφωση του Πράις με τη συγκεκριμένη έννοια ότι η προσωπική του κλίση προς τη χριστιανική πίστη τον έλκυσε στη βιβλική προσταγή να «επιλέξει ζωή». Ζωή για τον Πράις σημαίνει —με μια μακριά μετακίνηση από την αναπνοή ή τη γυμνή ζωή— κυρίως αγάπη και εργασία. Και αυτός ακριβώς, Αγάπη και Εργασία (Love and Work), είναι ο τίτλος ενός βιβλίου που έγραψε, το 1987, σχετικά με έναν συγγραφέα που ανακάμπτει από την απόγνωση. Ο έρωτας και οι υποκείμενες δυνάμεις του διαδραματίζουν επίσης έναν σημαντικό, σχεδόν πνευματικό ρόλο στην ποίησή του. Ο Χριστός και ο Έρως, σύμφωνα με τον θεωρητικό λογοτεχνίας Βίκτορ Στράντμπεργκ (Victor Strandberg, 1935), είναι οι δύο μείζονες συνυφασμένες μορφές «σε όλο το ποιητικό του έργο». Ο Πράις δεν αφήνει καμία αμφιβολία σχετικά με σημαντικότητα του έρωτα τόσο στη δημιουργική του εργασία όσο και στις προσωπικές του σχέσεις, ενώ ο έρωτας επίσης παραμένει βασικός στην επαναφορά του στη υγεία. Η υγεία (health) παραπέμπει στην πληρότητα (wholeness), αλλά καμία ιατρική θεραπεία δεν μπόρεσε να αναστρέψει την παράλυσή του και να επαναφέρει το σώμα του στην προκαρκινική του πληρότητα. Ο τίτλος της αυτοβιογραφικής αφήγησης της ασθένειας του Πράις, A Whole New Life (1994), εμπεριέχει νια λογοπαικτική διττότητα: το νόημά του στην καθομιλουμένη σημαίνει την απλή ανανέωση, ενώ το επίθετο “whole’’ επίσης σημαίνει μια μεταμόρφωση ή έναν επαναορισμό αυτού που αντιλαμβανόμαστε ως υγεία και ως πληρότητα. Η υγεία, στη δημιουργική κίνηση του Πράις από την ασθένεια στην ανάκαμψη, δεν σημαίνει την αποκατάσταση της προηγούμενης λειτουργίας. Σημαίνει την ανάδυση ενός καινούργιου εαυτού, πλήρους και αλώβητου στην αλλαγμένη πληρότητά του, στον οποίο εαυτό ο έρωτας παρέχει μιαν απαραίτητη ώθηση: Ποιος θα γίνεις τώρα;
1. Reynolds Price, A Whole New Life: An Illness and a Healing (Νέα Υόρκη:Atheneum, 1994), σ. 184 (δική μας η έμφαση).
2. William Shakespeare, Ο βασιλιάς Ληρ, μτφρ. Διονύσης Καψάλης, εκδ. Άγρα, σ. 245.
3. Βλέπε Victor Strandberg, “The Religious/Erotic Poetry of Reynolds Price,” Studies in the Literary Imagination 35 (2002): σ. 85.
Σχολιασμός: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
